Ostatni lot kapitana Henriqueza

Zbigniew Pakuła

Jest na poznańskiej Cytadeli nagrobek, na którym wyryto gwiazdę Dawida. Upamiętnia kapitana Alfreda George’a Henriqueza, urodzonego na Jamajce w 1915 roku. Alfred wstąpił do RAF, gdy wybuchła wojna w Europie. Zginął 17 sierpnia 1944 roku w nalocie na Szczecin. Jego prochy przeniesiono do Poznania. Po pięćdziesięciu latach od śmierci kapitana do Poznania przyjechał jego syn Richard. Miał zaledwie dziesięć miesięcy, kiedy ojciec wyjechał z domu. Nie pamiętał jego twarzy, głosu, dotyku jego rąk. Gdy znalazł się przy grobie ojca, mógł wreszcie opowiedzieć mu o swojej
tęsknocie.

Był synem plantatora Alfreda St. Elmo Henriqueza i Lindy May Cohen. Urodził się 16 grudnia 1915 roku w domu przy Caledonia Avenue w Studley Lodge (okręg Saint Andrew na północ od Kingston). Jego dziadkami ze strony ojca byli kupiec Nathaniel Septimus Henriquez i Rebecca Bravo de Pass, ze strony mamy Lindy – Charles Cohen Henriques i Naomi Sultan Delevante. Gdy zginął w nalocie na Szczecin, miał zaledwie 28 lat.
Pieszczoch „Bunny”
Alfred George zwany był pieszczotliwie „Bunny”. Pierwsze lata życia spędził razem z matką i starszym bratem niedaleko Port Antonio na Jamajce, by później przeprowadzić się z rodzicami do położonej w pobliżu Linstead posiadłości, którą jego ojciec kupił w 1919 roku. Jego siostra Naomi „Cissy” Henriquez urodziła się w 1918 roku, a najmłodsza z rodzeństwa Rita Stella dwa lata później. Po narodzinach Alfreda rodzice wyjechali na Kubę, gdzie ojciec pracował jako zarządca dużej plantacji trzciny cukrowej. Po dziesięciu latach, z powodu politycznych niepokojów, wrócili w marcu 1934 roku na Jamajkę. Pierwszą pracę podjął Alfred w oddziale jamajskiego Stowarzyszenia Rolnictwa. Polegała na dzierżawieniu ziemi w imieniu rządu i sporządzaniu kontraktów na produkcję żywności. Był ciepłym i uroczym młodzieńcem, kochanym przez wszystkich w rodzinie. Zaradny, pracowity, inteligentny, w wolnych chwilach wędkował. Gdy poznał śliczną Essie, córkę Adeline Very i Alberta Edwarda Silvera, zakochał się i poprosił o jej rękę.
Ślub wzięli 19 grudnia 1937 roku w synagodze Shaare Shalom przy Duke Street w Kingston, a ceremonię odprawił rabin Henry Silverman, sprawujący na Jamajce swój urząd od dwóch lat. Już w pierwszym roku swej działalności podjął się wydania nowego modlitewnika dla lokalnej społeczności żydowskiej, z trudem posługującej się językiem hebrajskim. Przyjęta bowiem przez kongregację na początku XX wieku księga modlitewna Hahama Mojżesza Gastera nie zawierała transliteracji tekstów hebrajskich. Warto wiedzieć, że Gaster, urodzony w Bukareszcie, studiował we Wrocławiu w Żydowskim Seminarium Teologicznym, a później uczył literatury słowiańskiej
na uniwersytecie w Oksfordzie. 

Synagogę, w której wzięli ślub, wybudowano w 1912 roku w stylu hiszpańsko-portugalskim. Tym, co ją wyróżnia, jest piasek zastępujący tradycyjną podłogę. Takich synagog na świecie jest zaledwie kilka. Ta niezwykła tradycja pochodzi z XVI wieku, kiedy to „tajni” Żydzi próbowali ukryć swoją obecność w synagodze kładąc na podłodze grubą warstwę piasku tłumiącą ich kroki. Były to czasy, kiedy nawróceni siłą na chrześcijaństwo Żydzi po kryjomu praktykowali judaizm, za co groziła im śmierć lub tortury.
Essie ubrana była w długą białą suknię. Na zdjęciu ślubnym widzimy ją w białym welonie i z bukietem kwiatów. Gdy stanęli pod chupą, Alfred wyjął obrączki, odmówiono błogosławieństwo nad kielichem wina, a na zakończenie pan młody rozbił kielich, przypominając tym symbolicznym gestem żal po zburzeniu Jerozolimy. Szkło rozbiło się na wiele okruchów, co ucieszyło Alfreda. Pamiętał, że gdy oblubieńcowi nie uda się stłuc kieliszka za pierwszym razem, najpewniej dostanie się pod pantofel żony. Wkrótce urodziły się im dzieci: 24 listopada 1939 roku córeczka Kathleen Maye, a 5 lutego 1941 roku syn Richard George.
Stosy i prześladowania
Rodziny Henriquez, Silvera, de Pass i Cohen Henriques to potomkowie portugalskich Żydów zmuszonych do ucieczki przed prześladowaniami Świętego Oficjum. Stało się to w 1496 roku, kiedy król Portugalii Manuel wydał edykt, zgodnie z którym wszyscy Żydzi mieli opuścić kraj do października 1497 roku. Hiszpańscy władcy już wcześniej (w roku 1492) wygnali ich ze swojego królestwa. Josef ha -Kohen, żydowski świadek prześladowań, notował: „Żydzi wynosili się, gdzie ich oczy poniosą – do Afryki i Azji, do Grecji i Turcji […]. Genueńscy marynarze poniewierali nimi okrutnie. Nieszczęsne istoty marły w drodze z rozpaczy; muzułmanie rozcinali im brzuchy, żeby
wydobyć połknięte złoto, innych wyrzucali za burtę.
Nie czekając do października, król Manuel wydał edykt nakazujący masowy chrzest w niedzielę wielkanocną żydowskich dzieci poniżej czternastego roku życia. Dzieci siłą wyrywano z rąk rodziców, często brano młodzież po czternastym roku życia, zmuszano do chrztu starców. Zdarzało się, że rodzice, pragnąc uchronić swoje potomstwo od apostazji, wybierali dla niego śmierć. Nieliczni, nie chcąc utracić dzieci, sami decydowali się na przyjęcie chrztu. Salomon ibn Verga, autor kroniki prześladowań Szebet Jehuda, świadek wydarzeń pisał o tragedii matki, która straciła sześcioro dzieci. Młodych „nowych chrześcijan” zabierano daleko od domów rodzinnych, co miało uniemożliwić im powrót do judaizmu.
Gdy zbliżał się termin opuszczenia Portugalii, postanowiono, że zamiast do trzech różnych portów wszyscy Żydzi mają się udać do Lizbony. W wyznaczonym miejscu stawiło się ponad 20 tysięcy ludzi. Skierowano ich do pałacu Os Estados, gdzie stłoczeni i głodni musieli słuchać nauk mających ich przekonać do przyjęcia prawdziwej wiary. Wielu z nich zgodziło się na chrzest. Reszcie oznajmiono, że pozbawia się ich wolności i stają się niewolnikami króla. Ostatecznie wszyscy musieli dokonać konwersji, a opornych zaciągano siłą do chrzcielnic. Po czterdziestu latach przyszedł kolejny cios – oficjalne wprowadzenie Inkwizycji do Portugalii. „Nowi chrześcijanie” (marrani) stali się najbardziej podejrzani. To wtedy rozpoczęła się największa fala ich ucieczek z Półwyspu Iberyjskiego, a ci, co pozostali, „zeszli
do podziemia”, by praktykować wiarę przodków po kryjomu.
Henriquezowie do 1492 roku żyli w Hiszpanii, skąd uciekli do Portugalii jako chrześcijanie. W Portugalii mieszkali w miastach Vimioso i Miranda do Douro aż do 1642 roku, kiedy to wielu z nich zostało aresztowanych przez Świętą Inkwizycję i oskarżonych o sekretne wyznawanie judaizmu. Byli wśród nich Francisco Henriques, jego żona Ana Rodrigues i ich córka Angela. Anę osądzono w Coimbrze i spalono na stosie w następnym roku, podczas gdy jej córkę i męża (po roku tortur) uwolniono. Syn Francisca i Any, urodzony w 1631 roku Rafael, który później powrócił do judaizmu i zmienił imię na Jacob Israel Henriquez, około 1690 roku znalazł się na Jamajce (jego potomkowie są przodkami Alfreda). Żyjąc na Jamajce, Henriquezowie zawierali małżeństwa z przedstawicielami innych sefardyjskich rodów portugalskich i marokańskich, w tym rodzin takich znanych rabinów, jak Isaac Aboab da Fonseca, Jacob da Aaron Sasportas, Daniel Toledano, Jacob da Judah de Leon.  (...)

© Copyright 2014