Europejscy Żydzi w komiksie amerykańskim

Artur Wabik

W czerwcu 2010 roku, podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, wysłuchałem wykładu amerykańskiego twórcy komiksów i komika Ariego Kaplana, poświęconego roli Żydów w historii komiksu amerykańskiego. Wystąpienie to było oparte na wydanej dwa lata wcześniej książce Kaplana, zatytułowanej Z Krakowa na Krypton: Historia Żydów i komiksu. Wyłania się z niej fascynujący obraz żydowskich emigrantów z Europy, kształtujących początki rynku komiksowego w USA. W obliczu ogromnej popularności komiksów i filmów o superbohaterach warto wiedzieć, że to właśnie Żydzi zapoczątkowali tę gałąź kultury popularnej, zaś wpływ ówczesnych żydowskich scenarzystów, rysowników i redaktorów jest odczuwalny do dzisiaj.

Powszechnie wiadomo, że europejscy Żydzi budowali przemysł filmowy w Hollywood. Trzej założyciele słynnej wytworni Metro-Goldwyn-Mayer, połączonej później z 20th Century Fox, a należącej obecnie do Sony Entertainment, urodzili się w żydowskich rodzinach. Dwóch z nich przyszło na świat jeszcze na starym kontynencie: Samuel Goldwyn (właśc. Szmuel Gelbfisz) w Warszawie, zaś Louis Mayer (właśc. Lazar Meir) w Mińsku. Jedynie Marcus Loew, właściciel Metro Pictures, urodził się już w USA, choć jego ojciec, wiedeński Żyd, przypłynął do nowego świata zaledwie kilka lat wcześniej. O żydowskiej proweniencji założycieli przemysłu komiksowego mówi się znacznie mniej.

Twórcy najsłynniejszej postaci świata komiksu, Supermana – Joseph Shuster i Jerry Siegel – urodzili w tym samym 1914 roku i obaj pochodzili z żydowskich rodzin. Ojciec Josepha, Julius Shuster (właśc. Shusterowich) przypłynął do USA z Rotterdamu, jego matka, Ida z domu Katharske, pochodziła z Kijowa. Rodzice poznali się w Toronto, gdzie Julius prowadził zakład krawiecki. Tam też przyszedł na świat Joseph Shuster. W 1924 roku, kiedy Joseph miał 10 lat, rodzina przeniosła się do Cleveland w Ohio. Dopiero tam poznali się przyszli ojcowie Supermana. Rodzina Siegelów przybyła do Nowego Jorku w 1900 roku w poszukiwaniu schronienia przed antysemickimi prześladowaniami na ojczystej Litwie. Ojciec Jerry’ego urodził się jako Mikhel Iankel Segalovich, zaś matka jako Sora Meita Khaikels. Po przyjeździe do Ameryki zmienili personalia na Michael i Sarah Siegel.

Jeden z najważniejszych twórców komiksu amerykańskiego, autor postaci Spirita Will Eisner, urodził się na Brooklynie w 1917 roku. Matka Eisnera, Fannie z domu Ingber, przyszła na świat na statku płynącym do USA. Jej rodzice byli rumuńskimi Żydami. Ojciec Willa, Samuel (właśc. Shmuel) Eisner pochodził z Kołomyi, leżącej podówczas w granicach zaboru austriackiego. Jako nastolatek malował murale w prywatnych domach i kościołach. Do Ameryki wyjechał tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej, przeczuwając rychłe wcielenie do cesarskiej armii. Nie znał języka, więc nadal zarabiał na życie malują dekoracje w żydowskich teatrach i wodewilach. Mały Will dorastał w ubóstwie i doświadczał prześladowań na tle antysemickim ze strony swoich szkolnych kolegów.

Rodzina Eisnerów nie była ortodoksyjna, zaś sam artysta wspominał, że odwrócił się od religii, kiedy jego ubogiej rodzinie odmówiono wstępu do synagogi. Pomimo to wątki żydowskie, także religijne, były silnie obecne w twórczości Eisnera. W 1978 roku ukazał się jego album pt. Umowa z Bogiem, uznawany za prekursora nowego gatunku – powieści graficznej. W kolejnych latach Eisner stworzył jeszcze kilka komiksów przypisywanych do tego gatunku, m.in. Nowy Jork. Życie w Wielkim Mieście oraz Dropsie Avenue i Serce Burzy. Wszystkie one osadzone są w środowisku żydowskich emigrantów w Nowym Jorku. Ostatni komiks Eisnera, The Plot: The Secret Story of The Protocols of the Elders of Zion, został ukończony na krótko przed jego śmiercią i opublikowany w 2005 roku.  (...)

© Copyright 2014