Ratują cmentarze (Stowarzyszenie FRYDHOF w Koninie)

Radosłąw Grzelak

Uporządkować cmentarz, wyciąć krzewy, postawić i posklejać zniszczone nagrobki, ale co chyba najważniejsze, to zachęcić miejscowe społeczności do dbania o zapomniane dzisiaj nekropolie. To główne zadania wielkopolskiego stowarzyszenia na rzecz ratowania Pamięci FRYDHOF.

Działamy głównie na terenie wschodniej Wielkopolski, gdzie wzdłuż Warty rozsiane są  zapomniane cmentarze, przeważnie ludności wyznania ewangelickiego. To dzisiaj praktycznie jedyne pamiątki po osadnictwie olęderskim. Jednak celem działalności Frydhofu są cmentarze wszystkich wyznań występujących na terenie Polski. Dlatego ostatnio włączyliśmy się w akcję porządkowania terenu dawnego cmentarza żydowskiego w Rychwale.

Jeszcze nie minął rok od założenia Wielkopolskiego Stowarzyszenia na rzecz Ratowania Pamięci FRYDHOF (stowarzyszenie zostało zarejestrowane w styczniu 2017 roku), a już możemy pochwalić się przeprowadzeniem prac porządkowych na kilku nekropoliach (m.in. Brzezińskie Holendry, Stare Paprockie Holendry, Borowo, Węglewskie Holendry, Genowefa, Łazińsk, Sarbice). Skąd nazwa? Słowo „frydhof” to spolszczona wersja niemieckiego słowa „Friedhof” oznaczającego cmentarz, które można spotkać w gwarach kilku regionów Polski. Nazwa określa cel naszych działań i nawiązuje do historycznej wielokulturowości naszego regionu i kraju. Pomysł powołania stowarzyszenia narodził się podczas jednej  z akcji. Wcześniej działaliśmy nieformalnie, za zgodą właściciela cmentarza ogłaszano akcję porządkowania. Urszula Karolczak, prezes Frydhofu, prowadziła facebookowy profil „Wiosna z cmentarzami”. Mówi, że starymi cmentarzami zainteresowała się już w liceum. – W moim przypadku zaczęło się od starego cmentarza „niemieckiego” w Sompolnie, oddalonego o kilkaset metrów od siedziby liceum i jego nudnych sal lekcyjnych. Cmentarz, budzący strach z uwagi na krążące opowieści o niewidocznych kryptach, do których można wpaść w każdej chwili, oraz o złym nieznanej proweniencji, czającym się  w gęstych zaroślach, był pomimo tego miejscem często odwiedzanym w ramach czasu wolnego, przez nauczycieli zwanego wagarami – stwierdziła Urszula Karolczak.

Fascynacja ze szkolnych lat pozostała, dlatego zainteresowała się losem zapomnianych nekropolii. – Ciekawość jednak pozostała i stąd chyba po wielu latach refleksja, że dobrze byłoby dowiedzieć się więcej i może pokazać jeszcze komuś efekt terenowych wypraw. A gdy dotarło do mnie, że zapomnianych cmentarzy w mojej okolicy bliższej i dalszej jest bardzo dużo, oraz że w większości przypadków ich stan zachowania jest tragiczny, zaczęłam szukać osób i grup głębiej zapoznanych z tematyką i działających aktywnie, to znaczy fizycznie pracujących na cmentarzach w celu ich renowacji – opowiada Urszula Karolczak.

Fascynacja ze szkolnych lat pozostała, dlatego zainteresowała się losem zapomnianych nekropolii. – Ciekawość jednak pozostała i stąd chyba po wielu latach refleksja, że dobrze byłoby dowiedzieć się więcej i może pokazać jeszcze komuś efekt terenowych wypraw. A gdy dotarło do mnie, że zapomnianych cmentarzy w mojej okolicy bliższej i dalszej jest bardzo dużo, oraz że w większości przypadków ich stan zachowania jest tragiczny, zaczęłam szukać osób i grup głębiej zapoznanych z tematyką i działających aktywnie, to znaczy fizycznie pracujących na cmentarzach w celu ich renowacji – opowiada Urszula Karolczak.

Z kolei dla konińskiego społecznika Damiana Kruczkowskiego, wiceprezesa Frydhofu, o potrzebie założenia stowarzyszenia zadecydowały względy praktyczne. Przy wielu pracach potrzebny był sprzęt, materiały, które kupowano za własne pieniądze. – Jednak ani nasze środki, ani środki znajomych nie były w stanie zaspokoić potrzeb takiego przedsięwzięcia, jak na przykład ogrodzenie terenu cmentarza, ekspertyza terenu, renowacja nagrobków, ustawienie tablicy informacyjnej. Indywidualnej osobie nie uda się zdobyć na to środków. Szybko doszliśmy do wniosku, że stowarzyszenie może nam to ułatwić. Możemy teraz startować w konkursach o granty lub dofinansowanie. Będziemy też bardziej wiarygodni. Z moich obserwacji socjologa wynika również, że grupa sformalizowana jest bardziej spójna i  trwała – wyjaśnia Damian Kruczkowski.

Od samego początku staraliśmy się angażować inne organizacje, szkoły, miejscową ludność. Pomocni okazywali się druhowie z Ochotniczych Straży Pożarnych, zwłaszcza że często użyczali specjalistycznego sprzętu (piły mechaniczne, generatory prądotwórcze). Cieszy nas, że pomaga nam także młodzież, między innymi gimnazjaliści  z Goliny (na cmentarzu w Węglewskich Holendrach) czy gimnazjaliści z Brzeźna (cmentarz w Brzezińskich Holendrach). Stowarzyszenie przyciąga też nowych członków, którzy przyjeżdżają pomagać w porządkowaniu i zostają. – Zawsze interesowałam się nekropoliami w kontekście historycznym, ale także społecznym. Są dla mnie świadectwem przeszłości,  jej wielokulturowości i tolerancji. Te wartości są ważne, zwłaszcza w kontekście obecnego kryzysu imigracyjnego. Porządkowanie cmentarzy otwiera mi oczy na przeszłość regionu i inspiruje poznawczo. Czas pracy na cmentarzach zatrzymuje moje skołatane codziennym pośpiechem myśli. Poza tym wiedziałam, przystępując do Frydhofu, że poznam tu ludzi wrażliwych, otwartych i tolerancyjnych – a to wartości nie do przeceniania – opowiada  o sobie Monika Smorowska.

Oprócz prac fizycznych, stowarzyszenie zajmuje się również edukacją. Organizuje spotkania z uczniami szkół regionu i słuchaczami Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

 

 

 

© Copyright 2014