Żydowscy artyści (rec. Magdalena Tarnowska, „Artyści żydowscy w Warszawie 1939- 1945”)

Zbigniew Pakuła
Jan Nowak
Żydowscy artyści (rec. Magdalena Tarnowska, „Artyści żydowscy w Warszawie 1939- 1945”)

Żydowscy artyści

Książka jest pierwszą monografią środowiska artystów żydowskich w okupowanej Warszawie. W części opisowej zbiera informacje na temat losów, działalności i twórczości plastyków warszawskich. Dołączony jest do niej katalog 170 dzieł pochodzących z getta warszawskiego, leksykon artystów (114 nazwisk) i aneks obejmujący wiersze Julina Tuwima i listy pochodzące z Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (Archiwum Ringelbluma). Mankamentem jest brak ilustracji w tego rodzaju publikacji. Stało się tak, ponieważ na ich publikację Magdalena Tarnowska nie uzyskała zgody Żydowskiego Instytutu Historycznego – właściciela większości opisywanych w książce obiektów.  Zainteresowani mogą jednak do nich dotrzeć dzięki szczegółowym informacjom autorki podającej do każdego z dzieł  odnośniki do odpowiedniej strony internetowej lub publikacji.

Tarnowska w swojej pracy porusza kilka fundamentalnych tematów. Rozpoczyna od prezentacji środowiska artystów warszawskich w 1939 roku. Ich skład, organizację i działalność pokazuje na tle życia kulturalnego Warszawy. Śledzi losy artystów podczas wojny obronnej (1939 rok) i okupacji (na terenie Generalnej Guberni i na Kresach RP). Zasadniczą część pracy stanowią zagadnienia dotyczące środowiska artystycznego getta warszawskiego. Autorka pokazuje losy artystów, ich strategie przetrwania, udział w życiu społecznym i kulturalnym jakie toczyło się w getcie, ich udział w grupach samopomocowych i walce podziemnej. Skupia się nad wyjaśnieniem losów artystów w czasie Zagłady, rekonstruuje także historie tych, którzy znaleźli się poza gettem. Całości dopełnia analiza twórczości powstałej w dzielnicy zamkniętej i postaw  artystów wobec otaczającej ich rzeczywistości. Towarzyszący rozważaniom Tarnowskiej leksykon przynosi nie tylko biogramy artystów przebywających podczas okupacji w Warszawie (w getcie i po aryjskiej stronie), ale także artystów warszawskich przebywających podczas wojny na terenach RP zaanektowanych przez ZSRR (Białystok, Lwów, Wilno i Łuck) i na terytorium ZSRR. Leksykon zamykają „losy nieznane”, jedno lub kilkuzdaniowe biogramy artystów, o których nic prawie nie wiemy.

Autorka przywołuje w pierwszej części książki obraz Warszawy w przede dniu wybuchu II wojny światowej, miasta  oddziałującego nie tylko na środowisko krajowe,  ale i przebywające za granicą. Oddaje głos Racheli Auerbach nazywającej stolicę Polski  „centrum najżywotniejszego środowiska żydowskiego”, kreślącej panoramę, w której jest miejsce na dzienniki i tygodniki wydawane w języku polskim i żydowskim, teatry, związki literatów, dziennikarzy, artystów plastyków, na film żydowski. Samo środowisko artystów żydowskich liczyło około 100 malarzy, rzeźbiarzy i metaloplastyków. Tarnowska pokazuje jego generacyjne zróżnicowanie, przynależność do różnych stowarzyszeń, najważniejsze wystawy. Przypomina, iż 18 sierpnia radni Gminy Żydowskiej podjęli uchwałę o stworzeniu Centralnego Muzeum Żydowskiego w Warszawie. Ich marzenie spełniło się dopiero po 75 latach.   (...)

   Jan Nowak

Magdalena Tarnowska, Artyści żydowscy w Warszawie 1939-1945, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015

© Copyright 2014