Dramaty sceptyka (rec. Arthur Schnitzler, „Dramaty wybrane”)
Dramaty sceptyka
Dwa tomy zawierające 22 sztuki Arthura Schnitzlera składają się na imponujące przedsięwzięcie wydawnicze Agencji Dramatu i Teatru. W nowych przekładach otrzymaliśmy najbardziej znane i kontrowersyjne dramaty austriackiego pisarza: Korowód, Samotną drogę, Profesora Bernhardi, Fink i Fliederbuscha, Komedię uwiedzenia. Schnitzler zaliczany jest do najwybitniejszych i najbardziej kontrowersyjnych pisarzy przełomu XIX i XX wieku. Rzeczywiście tak było. Nie chciano np. publikować jego Korowodu, bojąc się kłopotów z cenzurą. Ostatecznie w 1900 roku Schnitzler sam powielił tekst w nakładzie 200 egz., rozdając go wśród przyjaciół. Kiedy po 20 latach doszło do wystawienia Korowodu na deskach teatrów w Berlinie i Wiedniu, przeciw autorowi wystąpili strażnicy moralności. Przerywano spektakle (demonstranci wdzierali się na widownię, obrzucano błotem widzów, zalewano wodą teatr), organizowano protesty, a nawet bijatyki w parlamencie, aż w końcu prefekt wiedeńskiej policji nakazał zdjęcie sztuki z afisza. Autor doczekał się epitetów „pornografa” i „zbereźnika”, środowiska antysemickie nazywały dramat „żydowskim świństwem”. W Polsce sztuka ta cieszyła się wielkim powodzeniem i była grana na kilku polskich scenach pod zmienionym tytułem Taniec miłości i życia.
Ostre protesty wywołała także jego sztuka Profesor Bernhardi, której premiera miała miejsce w 1912 roku w Berlinie. Zakazana przez cenzurę w Austrii, doczekała się kilku ekranizacji. Jej akcja dzieje się w środowisku lekarskim. Autor podjął w dramacie tematy politycznie wrażliwe: antysemityzm, zakłamanie kościoła katolickiego, praworządność systemu sprawiedliwości. Zadawał niewygodne pytania o pierwszeństwo dobra jednostki przed dobrem ogółu. Kiedy w 1921 roku autorowi wytoczono proces o obrazę moralności, dramaturg wycofał się z życia publicznego i pisał już tylko opowiadania.
Po dramaty Schnitzlera wciąż sięgają teatralni i filmowi reżyserzy. Fascynują ich prezentowane w jego sztukach dramaty ludzkie, bohaterowie ze swoimi lękami egzystencjalnymi i seksualnymi, tematy, które sto lat temu traktowane były jako tabu. Schnitzler był mistrzem w pokazywaniu samotności, wyobcowania, rozkładu związków między kobietą i mężczyzną. W przepełnionej sceptycyzmem i dekadentyzmem atmosferze, na tle kryzysu rozpadającego się społeczeństwa. Kwestionował euforię wojenną i pokazywał kryzys tożsamości austriackiego społeczeństwa. To tematy, które po wielu latach tak przenikliwie podjął Thomas Bernhard.
Anna Lisiecka
Arthur Schnitzler, Dramaty wybrane, red. Elżbieta Manthey i Kamila Paprocka, Agencja Dramatu i Teatru ADiT, Warszawa 2014.