Dramaty sceptyka (rec. Arthur Schnitzler, „Dramaty wybrane”)

Anna Lisiecka
Dramaty sceptyka (rec. Arthur Schnitzler, „Dramaty wybrane”)

Dramaty sceptyka

Dwa tomy zawierające 22 sztuki Arthura Schnitzlera składają się na imponujące przedsięwzięcie wydawnicze Agencji Dramatu i Teatru. W nowych przekładach otrzymaliśmy najbardziej znane i kontrowersyjne dramaty austriackiego pisarza: Korowód, Samotną drogę, Profesora Bernhardi, Fink i Fliederbuscha, Komedię uwiedzenia. Schnitzler zaliczany jest do najwybitniejszych i najbardziej kontrowersyjnych pisarzy przełomu XIX i XX wieku. Rzeczywiście tak było. Nie chciano np. publikować jego Korowodu, bojąc się kłopotów z cenzurą. Ostatecznie w 1900 roku Schnitzler sam powielił tekst w nakładzie 200 egz., rozdając go wśród przyjaciół. Kiedy po 20 latach doszło do wystawienia Korowodu na deskach teatrów w Berlinie i Wiedniu, przeciw autorowi wystąpili strażnicy moralności. Przerywano spektakle (demonstranci wdzierali się na widownię, obrzucano błotem widzów, zalewano wodą teatr), organizowano protesty, a nawet bijatyki w parlamencie, aż w końcu prefekt wiedeńskiej policji nakazał zdjęcie sztuki z afisza. Autor doczekał się epitetów „pornografa” i „zbereźnika”, środowiska antysemickie nazywały dramat „żydowskim świństwem”. W Polsce sztuka ta cieszyła się wielkim powodzeniem i była grana na kilku polskich scenach pod zmienionym tytułem Taniec miłości i życia.  

Ostre protesty wywołała także jego sztuka Profesor Bernhardi, której premiera miała miejsce w 1912 roku w Berlinie. Zakazana przez cenzurę w Austrii, doczekała się kilku ekranizacji. Jej akcja dzieje się w środowisku lekarskim. Autor podjął w dramacie tematy politycznie wrażliwe: antysemityzm, zakłamanie kościoła katolickiego, praworządność systemu sprawiedliwości. Zadawał niewygodne pytania o pierwszeństwo dobra jednostki przed dobrem ogółu. Kiedy w 1921 roku autorowi wytoczono proces o obrazę moralności, dramaturg wycofał się z życia publicznego i pisał już tylko opowiadania.     

Po dramaty Schnitzlera wciąż sięgają teatralni i filmowi reżyserzy. Fascynują ich prezentowane w jego sztukach dramaty ludzkie, bohaterowie ze swoimi lękami egzystencjalnymi i seksualnymi, tematy, które sto lat temu traktowane były jako tabu. Schnitzler był mistrzem w pokazywaniu samotności, wyobcowania, rozkładu związków między kobietą i mężczyzną. W przepełnionej sceptycyzmem i dekadentyzmem atmosferze, na tle kryzysu rozpadającego się społeczeństwa. Kwestionował euforię wojenną i pokazywał kryzys tożsamości austriackiego społeczeństwa. To tematy, które po wielu latach tak przenikliwie podjął Thomas Bernhard.

Anna Lisiecka

Arthur Schnitzler, Dramaty wybrane, red. Elżbieta Manthey i Kamila Paprocka, Agencja Dramatu i Teatru ADiT, Warszawa 2014.   

© Copyright 2014