RE-GENERATION / Wystawa fotografii Chucka Fishmana w Żydowskim Muzeum Galicja w Krakowie
Chuck Fishman po raz pierwszy odwiedził Polskę w 1975 roku. Wykonane przez niego wtedy fotografie znalazły się w wydanym dwa lata później albumie Polish Jews. The Last Chapter. Zdjęcia były zapisem spotkań autora z polskimi Żydami – żyjącymi w realiach PRL ostatnimi ocalonymi i nielicznymi potomkami ponadtrzymilionowej społeczności żydowskiej, która została niemal całkowicie zniszczona w czasie Holokaustu i przetrzebiona przez kolejne fale powojennej emigracji.
Na okładce wydanej w Stanach Zjednoczonych książki znalazło się zdjęcie opiekuna żydowskiego cmentarza w Łodzi. Staruszek, odwrócony plecami do obiektywu, wchodzi między pochylone macewy, jakby miał zaraz zniknąć wśród zmarłych.
Ruth Ellen Gruber, pisarka i dziennikarka, od ponad 25 lat zajmująca się historią i współczesnością europejskich Żydów tak wspomina swoje spotkanie z Fishmanem w tamtym czasie: Byliśmy wtedy oboje młodymi dziennikarzami zajmującymi się komunistyczną Europą. (…) Był to czas, kiedy wszystko, co w Polsce (czy nawet w całej komunistycznej Europie) pisano o Żydach zawierało jakąś odmianę słów „ostateczny” lub „ostatni”. (...)
W latach 70. i 80. XX wieku fotograf odwiedził Polskę jeszcze kilkukrotnie. Pracował głównie w dużych miastach, dawnych ważnych żydowskich ośrodkach, w których wciąż tliło się żydowskie życie. Fotografował w Krakowie, Wrocławiu i w Warszawie, ale także w Łodzi, Lublinie i w Przemyślu, gdzie swą żydowskość pielęgnowała jedynie garstka osób.
Na wykonanych podczas tych podróży fotografiach można zobaczyć przede wszystkim ludzi starych, najczęściej mężczyzn. Pojedyncze osoby lub niewielkie grupy przed synagogą, w domu modlitwy, w koszernej stołówce, w prywatnym mieszkaniu. Czasami pojawiają się dzieci, jak na zdjęciu zrobionym w 1979 roku w Warszawie, w salce znajdującej się nieopodal nieczynnej wtedy Synagogi Nożyków – kiedy Fishman robił tę fotografię kilkulatków uczących się hebrajskiego, wydawała się ona jedynie wyjątkiem potwierdzającym regułę.
Przełom 1989 roku miał dla żydowskiego życia w Polsce ogromne znaczenie – dla wielu osób oznaczał możliwość odkrywania korzeni, odbudowania swej żydowskiej tożsamości, zgłębiania tradycji, a także prowadzenia otwartej dyskusji o skomplikowanych relacjach polsko-żydowskich. Rozpoczął się proces odrodzenia społeczności żydowskich. Kiedy Fishman wyjeżdżał z Polski w 1983 roku, nie mógł wyobrażać sobie fotografii, które wykona trzydzieści lat później, w wolnej już Polsce. Na jego zdjęciach z drugiej dekady XXI wieku często widać roześmianych młodych Żydów – trzecie i czwarte pokolenie po Holokauście - członków nowo powstałych gmin i organizacji żydowskich, pełnych entuzjazmu i zaangażowania w odnowę żydowskiego życia: dzieci z zaciekawieniem przyglądają się Torze w warszawskiej synagodze Ec Chaim, Rabin błogosławi grupę osób, które niedawno dokonały konwersji na judaizm, w krakowskim Centrum Społeczności Żydowskiej odbywają się lekcje jogi.
Konstanty Gebert, tłumacz i publicysta tak pisze o tych fotografiach: Fishman robi swoje zdjęcia gdzieś z boku, ale zostaje w nich jego uważne spojrzenie. Nie dzieje się na nich pozornie nic szczególnie ważnego – ulotność chwili, banalność przewidywalnych, powtarzalnych wydarzeń: nabożeństw, spotkań, pogrzebów. Na górce na ulicy Miłej w Warszawie turlają się po trawie dzieci. Niemal nie widać, że nieco dalej ludzie pod kamieniem składają kwiaty i palą znicze.
Pomiędzy wykonaniem najstarszej i najnowszej z fotografii prezentowanych na wystawie w Żydowskim Muzeum Galicja upłynęły 43 lata. Projekt Fishmana jest więc jednym z najbardziej kompleksowych projektów fotograficznych poświęconych europejskim Żydom w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku.
Wszystkie zdjęcia wykonane zostały w technice czarno-białej. Była to świadoma decyzja artysty, by współczesne życie żydowskie dokumentować za pomocą tych samych środków artystycznych, których używał w latach 70. i 80. XX wieku. Czyni to całą kolekcję prezentowanych fotografii spójną wizualnie, ale pokazuje też, że atmosfera i wymowa zdjęcia nie zależy od czarno-białej tonacji: nowe fotografie emanują optymizmem, energią i nadzieją.
Jak podkreśla Ruth Ellen Gruber: ponad 40 lat temu Chuck Fishman postawił sobie za cel udokumentowanie za pomocą fotografii „ostatniego rozdziału” tysiącletniej obecności Żydów w Polsce. Ale mu się to nie udało! Wrócił do Polski dziesiątki lat później, aby nadal fotografować polskich Żydów i żydowską Polskę. Nie jest to bynajmniej ostatni rozdział jego pracy – przed nim nadal rozwijająca się, wielowymiarowa, niekończąca się opowieść – oby uwieczniał ją jak najdłużej!
Chuck Fishman to wybitny nowojorski fotograf prasowy. Czterokrotnie wyróżniony w prestiżowym konkursie World Press Photo. Wykonane przez niego zdjęcia wielokrotnie umieszczano na pierwszych stronach takich magazynów jak: „Life”, „Newsweek”, „Time”, „Fortune”. Jego prace zostały wybrane do antologii i periodyków wydawanych przez American Photography and Communication Arts. Fotografie Fishmana znajdują się w kolekcjach Smithsonian National Portrait Gallery, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, The Center for Creative Photography, Uniwersytetu Stanowego w Arizonie, The Studio Museum w Harlemie, Hogan Jazz Archive, Tylane University. Pierwsza monografia Fishmana, Polish Jews: The Final Chapter (Polscy Żydzi: Ostatni rozdział) została opublikowana w 1977 roku w Stanach Zjednoczonych.