Bitwa o Gallipoli

Andrzej Pakuła
Bitwa o Gallipoli
Bitwa o Gallipoli
Plaża w Helles przed ewakuacją (7.01.1916)

Andrzej Pakuła

Bitwa o Gallipoli

„Tam w Gabbari powstał legjon żydowski”[1]

W grudniu 1914  Zeev Żabotyński i Josef Trumpeldor przedstawili projekt utworzenia żydowskiej  jednostki wojskowej, która uczestniczyłaby po stronie Armii Brytyjskiej w wyzwoleniu Palestyny spod panowania Imperium Osmańskiego.[2] Formacja powstała w marcu 1915 i nosiła nazwę Korpus Mułów Syjonu (Zion Mule Corps). Była to pomocnicza jednostka transportowa korzystająca z mułów, powstała w Egipcie. Składała się z ponad 500 żydowskich ochotników wydalonych wcześniej przez Turków z Palestyny. Korpus wziął udział w krwawej bitwie o półwysep Gallipoli. Z tamtych doświadczeń wyrósł Legion Żydowski walczący m.in. z Turkami na terenie ówczesnej Palestyny (38. batalion).  W tym roku mija sto lat od  dramatycznych wydarzeń bitwy o półwysep Gallipoli. Ten zapomniany w Europie epizod pierwszej wojny światowej był bardzo ważny dla Żydów marzących o własnym państwie. Na spełnienie swych marzeń – niepodległe państwo Izrael -  musieli poczekać ponad 30 lat.

Słabnące, na przełomie wieków XIX i XX Imperium Osmańskie było przedmiotem zainteresowania najważniejszych światowych mocarstw: Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji, Niemiec i Włoch. Chociaż wszystkie pragnęły jego upadku, to każde chciało załatwić w tym regionie własne interesy. Wybuch I wojny światowej i przystąpienie Imperium Osmańskiego, w październiku 1914 roku, do bloku państw centralnych wydawało się dobrym pretekstem do realizacji tych interesów. Działania należało podjąć natychmiast. Przystąpienie Turcji do wojny po stronie niemieckiej spowodowało bowiem zamknięcie najdogodniejszego szlaku morskiego zaopatrzenia rosyjskiego sojusznika w angielski i francuski sprzęt wojenny. Ustał także import wschodnioeuropejskiego zboża na potrzeby państw Entanty, które w zdobyciu cieśnin tureckich i Istambułu słusznie upatrywały szansy na zmiażdżenie wpływów Imperium Osmańskiego.

W gronie głównych sił Entanty[3] rozpoczął się wyścig o podział wpływów na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Anglicy i Francuzi wiedzieli, że zdobycie cieśnin tureckich pozwoliłoby im zdobyć gospodarczą przewagę nad Niemcami, a także Rosją, która co prawda była ich sojusznikiem, ale sojusznikiem niepewnym i ryzykownym. Stawką był także Kanał Sueski, zagrożony osmańską  ekspansją, bez którego trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie Imperium Brytyjskiego. Ewentualne profity gospodarcze i polityczne sprawiły więc, iż już 13 stycznia 1915 roku Brytyjska Rada Wojenna zatwierdziła plan zaatakowania cieśnin tureckich. Po ponad miesiącu – 19 lutego 1915 roku, o godz. 10 – rozpoczęły się działania wojenne w cieśninie Dardanele. Tego dnia uczestnicy walk usłyszeli huk dział okrętowych brytyjsko-francuskiej floty, polała się pierwsza krew.

Przygotowania do inwazji

Podjęcie decyzji w Londynie nie było jednomyślne. Plan inwazji miał nie tylko zwolenników, ale i przeciwników. Ci ostatni obawiali się politycznych napięć pomiędzy Wielką Brytanią a pozostałymi państwami Entanty. Przeważył głos Winstona Churchilla, który potrafił przekonująco uzasadnić korzyści, jakie Wielka Brytania osiągnęłaby, opanowując Dardanele. Churchill umiejętnie wykorzystywał trudną sytuację panującą na frontach I wojny światowej. Sprzyjał mu słabnący  wojenny entuzjazm społeczeństwa, co pozwalało snuć przed nim wizję zwycięstw w innych miejscach wojennego teatru. Dodatkowo, po klęsce pod Tannenbergiem[4], Rosja zwróciła się do zachodnich sojuszników o odciążenie ich wyczerpanych walką wojsk. Pojawiło się też dodatkowe zagrożenie, jakim był atak niemiecko-tureckiej armii na Suez i Egipt. W tej sytuacji MSZ Wielkiej Brytanii poinformowało Rosję, że atak odciążający wojska rosyjskie jest możliwy i najlepszym dla niego miejscem będzie cieśnina Dardanele. 3 stycznia Churchill zatelegrafował do dowodzącego flotą aliancką blokującą Dardanele wiceadmirała Cardena z pytaniem: „Czy sądzi Pan, że sforsowanie Dardaneli wyłącznie przez okręty jest operacją możliwa do wykonania? (…) Doniosłość rezultatów usprawiedliwi straty”.[5]

Po tygodniu Carden przedstawił plan ataku, który Churchill przeforsował na posiedzeniu Rady Wojennej 13 stycznia 1915 roku. Ostateczną decyzję o ataku podjęto 28 stycznia. Siła floty brytyjsko-francuskiej była imponująca i wydawało się, że nic jej nie przeszkodzi w pokonaniu przeciwnika, wycieńczonego wojnami. Pewność zwycięstwa była tak duża, iż jeszcze przed atakiem opracowano szczegółowy ceremoniał wkroczenia wojsk koalicji do Istambułu. Przewidywał on nie tylko manifestację wojskową, ale i uroczystości religijne w bazylice św. Zofii.

(...)

 

[1] Żabotyński W., Dzieje Legjonu Żydowskiego [w:] „Trybuna Narodowa”, Kraków 1935.

[2] Imperium Osmańskie (także ottomańskie), kalifat – państwo tureckie na Bliskim Wschodzie obejmujące w okresie od XIV do XX wieku Anatolię, część południowo-zachodniej Azji, północną Afrykę i południowo-wschodnią Europę. Zostało założone przez jedno z plemion tureckich w zachodniej Anatolii. W wiekach XVI i XVII było jednamy z najpotężniejszych państw na świecie. Imperium Osmańskie jako jedyny ówcześnie kraj nie uznało rozbiorów Polski.

[3] Ententa, trójporozumienie: sojusz Francji, Rosji i Wielkiej Brytanii  uformowany w latach 1892-1907.
Początkiem procesu było zawarcie 17 sierpnia 1892 rosyjsko-francuskiej konwencji wojskowej przewidującej użycie rosyjskich sił zbrojnych przeciwko Niemcom w sile co najmniej 700 tys. żołnierzy, jeżeli Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub Włochy poparte przez Niemcy. Natomiast jeśli Rosję zaatakują Niemcy lub Austria poparta przez Niemcy, Francja zobowiązuje się wystawić 1,3 mln żołnierzy przeciw Niemcom.

 

[4] 30 sierpnia 1914 r. armia niemiecka rozbiła pod Tannenbergiem wojska rosyjskie atakujące Prusy Wschodnie. Propaganda niemiecka określiła to zwycięstwo jako rewanż za klęskę Zakonu Krzyżackiego w bitwie z 1410 r.

[5] Za Zygmunt Stefan Zalewski „Dardanele i Gallipoli”, Olsztyn 2001, s. 76.

© Copyright 2014