Dybuk z Grodziska
Rok 2020, i tak dość wyjątkowy, stał się szczególny jeszcze z jednego powodu: na kulturalnej mapie Polski pojawił się nowy festiwal żydowski. Choć pierwsza edycja grodziskiego festiwalu kultury żydowskiej odbyła się w trudnych czasach pandemii, już dziś można go uznać za sukces.
Pierwotnie festiwal w Grodzisku miał się odbyć w czasie wakacji jako urozmaicenie letniej oferty kulturalnej miasta oddalonego o około 30 kilometrów od stolicy. Ośrodka – przypomnijmy – z długimi tradycjami: miejskość Grodziska (dopiero od 1928 r. zwanego Mazowieckim) sięga bowiem 1522 roku, kiedy to Zygmunt I Stary nadał mu prawa miejskie. Festiwal „Dybuk z Grodziska” odbył się jednak dopiero w połowie września. Tak się złożyło, że ostatni dzień festiwalu, 18 września, był też początkiem święta Rosz ha-Szana, żydowskiego nowego 5781 roku.
To była pierwsza edycja festiwalu, a już wzięli w nim udział wspaniali goście, między innymi pisarz Mikołaj Grynberg czy profesor Anna Landau-Czajka. Nie zabrakło spotkań autorskich, wystaw, koncertów muzycznych, warsztatów dla dorosłych i dla dzieci, projekcji kinowych, spacerów po mieście oraz paneli dyskusyjnych,
a także gotowania żydowsko-izraelskich potraw (transmitowanego przez internet). Festiwal odbywał się zarówno stacjonarnie, jak i online (transmisje odbywały się na profilu facebookowym: Festiwal Kultury Żydowskiej w Grodzisku Mazowieckim). Piękną oprawę graficzną (logo i animacje) przygotowała Renata Gąsiorowska
(do obejrzenia na Facebooku).
W sobotę, 12 września festiwal otworzyło spotkanie z Grynbergiem wokół jego najnowszej książki Poufne (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020). Rozmowę poprowadziła Eliza Gaust z Centrum Dialogu Łódź i stowarzyszenia Ha-Koach. Zaledwie dwie godziny wcześniej nastąpiło otwarcie wystawy Marek Edelman.
Człowiek w Poczekalni PKP. Pierwszy dzień festiwalu zakończyły dwa koncerty – najpierw występ Remka Hanaja i Pawła Nowickiego pod hasłem Nagrania Terenowe Snów „Pocztówka z Berdyczowa”, a potem w parku miejskim zagrał zespół Shofar, który wykonuje utwory związane z mistyczną tradycją żydowską, czyli
niguny, „magiczne pieśni religijne mające wprowadzać w trans i ekstazę”.
Wczesne popołudnie niedzieli, 13 września należało do najmłodszych. W parku miejskim warsztaty dla dzieci, także plastyczne, na temat kultury i religii żydowskiej poprowadziła Miriam Synger. Potem wystąpiła też ona w jednoosobowym teatrzyku, którego bohaterem był Golem. Dzień zakończyła seria trzech koncertów:
Pawła Szamburskiego z autorskimi interpretacjami muzyki żydowskiej, kwartetu Melech, który zagrał muzykę inspirowaną twórczością Mordechaja Gebirtiga, oraz łódzkiego zespołu Jidyszkajt, grającego muzykę będącą połączeniem tradycji żydowskiej z nowoczesnością.
Poniedziałek, 14 września, otworzyły warsztaty wokalne ze śpiewania nigun z Dawidem Gurfinkielem (z zespołu Jidyszkajt) i Kubą Jungiem w Poczekalni PKP, a potem nastąpiło otwarcie wystawy Georgii Nowak Ślady / Traces w Mediatece. Ten dzień zakończyły pokazy dwóch filmów w ramach Klubu Filmowego Ambasady
Izraela w kinie Wolność. Pokazano obrazy Przyjeżdża orkiestra (2001) i Swat (2010). We wtorek, 15 września, odbyły się warsztaty dla dzieci z Kamilem
Celejewskim na temat druku 3D oraz postaci Dybuka, a także: spotkanie w Poczekalni PKP z przedstawicielkami Stowarzyszenia Odkrywamy Bliskie Historie wokół książki Abyś mogła opowiedzieć, zapowiadanej na koniec tego roku, oprowadzanie kuratorskie po wystawie Ślady / Traces i kolejne dwie projekcje filmowe
w ramach Klubu Filmowego Ambasady Izraela.
Środa, 16 września, rozpoczęła się ekscytująco – słoneczna, ciepła pogoda zachęcała do przechadzek. Na ten dzień organizatorzy zaplanowali spacer historyczny po Grodzisku, podczas którego za pomocą szablonów oznaczano granice grodziskiego getta z czasów II wojny światowej. Następnym punktem programu było spotkanie
z Michałem Rzecznikiem, autorem komiksu o grodziskim epizodzie Marka Edelmana (zob. też s. 200). W kinie Wolność wyświetlono kolejne dwa filmy: Ruszanie pod górę (2014) i Moja kochana siostra (2011), zaś w Mediatece odbyła się projekcja dokumentów o małżeństwie Themersonów.
W panelu dyskusyjnym „Przywracanie pamięci miasta” zorganizowanym w czwartkowe popołudnie, 17 września, wzięli udział: profesor Anna Landau-Czajka (Instytut Historii PAN, ŻIH), Łukasz Nowacki (znawca historii lokalnej), Adam Sitarek (Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi) i Maria Nowakowska (ekspertka
ds. dziedzictwa). Podczas spotkania prowadzonego przez Piotra Strzemiecznego (Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja) paneliści dyskutowali o tym, jak dbać o pamięć żydowskiej historii, co po Zagładzie zostało w miastach z ich żydowskiej tożsamości i jak przywracać pamięć o wymordowanej społeczności żydowskiej.
Dzień zakończyły znów dwa seanse filmowe w kinie Wolność. Na piątek, 18 września, zaplanowano spotkanie na bulwarze rokiciańskim koło Mediateki przy grze w karty, „Elementarz HaKoach”. Rozgrywka stała się okazją między innymi do snucia opowieści o bogatej historii i kulturze Żydów oraz do nauki alfabetu hebrajskiego. Festiwal zakończyła projekcja Dybuka (1937) w kinie Wolność, a na zamknięciu w restauracji The Park zagrał DJ Fagot z Łodzi.
Organizatorzy festiwalu to Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja oraz Wydawnictwo Taurus Edukacja i Kultura. Sfinansowało go Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu „Kultura w sieci”), Fundacja PZU i Narodowy Instytut Dziedzictwa w ramach
programu „Wspólnie dla dziedzictwa”.