O Żydach z Poznańskiego

Poznański Oddział Instytutu Pamięci Narodowej
zorganizował konferencję, na którą zaprosił
przede wszystkim lokalnych społeczników,
przedstawicieli stowarzyszeń i fundacji, a także
pracowników instytucji samorządowych.
Podczas dwóch dni swoje wystąpienia miało
ponad dwadzieścia osób. Odbyła się także
dyskusja dotycząca edukacji o Holokauście,
działalności na rzecz upamiętnienia lokalnej
społeczności żydowskiej i przeciwdziałania
uprzedzeniom z udziałem nauczycieli – Liderów
Dialogu: Sebastiana Chosińskiego (I LO
w Wągrowcu), Teresy Jabłońskiej (LO we
Wrześni) i Anity Rucioch-Gołek (SP w Zbąszyniu)
moderowana przez prof. Izabelę Skórzyńską
(Wydział Historii, UAM w Poznaniu).
Było to prawdopodobnie pierwsze w Poznaniu
spotkanie z tak licznym udziałem osób,
które pracują na rzecz pamięci o żydowskich
mieszkańcach Poznania i Wielkopolski, osób
prowadzących działalność edukacyjną, upamiętniającą,
realizującą programy kulturalne.
Wymieńmy w tym omówieniu chociaż kilku
z nich.
Damian Kruczkowski w swoim wystąpieniu
przybliżył Wielkopolskie Stowarzyszenie na
Rzecz Ratowania Pamięci FRYDHOF. „Naszą
podstawą – opowiadał – jest ciężka fizyczna
praca mająca na celu przywrócenie miejscom
spoczynku ludzi ich godnego charakteru, uporządkowanie
i oznakowanie cmentarzy. Zbieramy
również relacje i gromadzimy pamiątki
po ludziach spoczywających na cmentarzach,
opowiadamy ich historię. W działania angażujemy
także lokalną społeczność”.
Anna Dybała-Pacholak (Muzeum Historii
Żydów Polskich POLIN) zaprezentowała
studium przypadku jednego miejsca – miasta
Kleczewa, który w 1939 roku liczył około
800 żydowskich mieszkańców, a w 1945 roku
– żadnego. Kleczew posłużył jej do przedstawienia
szerszych zmian zachodzących w wielu
miejscach na terenie Polski po 1945 roku.
Autorka pytała: od kiedy obserwujemy początek
zainteresowania historią i kulturą Żydów
wśród mieszkańców Kleczewa? Jakie grupy
społeczne były zaangażowane w pamiętanie?
W jaki sposób utrwalana była pamięć?
Wojciech Olejniczak z Fundacji TRES przedstawił
działania upamiętniające losy deportowanych
Żydów z Niemiec, którzy w październiku
1938 roku znaleźli się w Zbąszyniu
w rezultacie „Polenaktion”. Wśród podejmowanych
wysiłków znalazły się obchody 70.
i 80. rocznicy tego wydarzenia, konferencje,
szkolenia dla uczniów i nauczycieli, wydanie
zbiorowej publikacji pod tytułem Do zobaczenia
w Jerozolimie. Deportacje polskich Żydów
z Niemiec do Zbąszynia
(2012) czy uruchomienie
strony internetowej.
Halina Hila Marcinkowska (Rada Związku
Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP)
opowiedziała w oparciu o relacje bezpośrednich
świadków, zarówno Żydów, jak i Polaków,
a także badania historyczne, które prowadziła
dla Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie,
o okupacyjnych losach kaliskiej społeczności
żydowskiej. W poruszającym wystąpieniu zastanawiała
się, czy wywieszony w 1937 roku
endecki transparent „Kalisz bez Żydów” nie
okazał się samospełniającą się przepowiednią
– transparent ten ponownie wywieszono we
wrześniu 1939 roku (po wkroczeniu Niemców
do miasta).
Dariusz Czwojdrak z Muzeum Okręgowego
w Lesznie przytaczał zgromadzone przez siebie
relacje wielopolskich Żydów, między innymi
Artura Loewensteina z Bojanowa i Urszuli
Rohr z Goliny Wielkiej, wspomnienia członków
rodzin, towarzyszy niedoli oraz polskich
współmieszkańców. Pozwalają one, mówił,
na ukazanie historii jedynie nielicznych spośród
napiętnowanych żółtą gwiazdą Dawida
mieszkańców Poznańskiego. Przywołanie
ich nazwisk stanowi nie tylko wyraz pamięci
o ofiarach, ich bólu, rozpaczy i poczuciu osamotnienia,
ale także musi być głosem oskarżającym
sprawców największego mordu w dziejach
ludzkości.
Działania podejmowane przez Muzeum im.
Jana Kasprowicza w Inowrocławiu mieszczącego
się w pałacu/domu inowrocławskiego
Żyda Bernharda Schwersenza przedstawił
Marcin Woźniak, kierownik muzeum. Opowiadał
o upamiętnianiu inowrocławskich Żydów
i o żydowskim dziedzictwie materialnym.
Dzielił się refleksjami z prowadzonego nadzoru
archeologicznego pochówków na terenie
dawnego cmentarza żydowskiego.
O obozach pracy przymusowej dla Żydów na
ziemi rawickiej mówiła kustosz Marta Hamielec
z Muzeum Ziemi Rawickiej. Koncentrowała
się na kilkunastu obozach i podobozach
pracy przymusowej zlokalizowanych w podmiejskich
folwarkach, na wsiach nad brzegami
Orli, Dąbroczni i Szpatnicy, gdzie wykonywano
przede wszystkim ciężkie prace melioracyjne.
Zwracała uwagę, że w sytuacji ograniczonej
ilości dokumentów źródłowych to przestrzeń,
konkretne miejsca stają się nośnikiem pamięci
historycznej zarówno na poziomie wspólnotowym,
jak i indywidualnym – dotyczy to również
miejsc zbiorowych egzekucji żydowskich
ofiar i form ich upamiętniania.
Patryk Piotr Antoniak (Stowarzyszenie Krotochwile)
opowiedział o Simchat Chajim
Festival, organizowanym początkowo tylko
w Krotoszynie, później w kilku innych miejscowościach
w Wielkopolsce. Na festiwal składają
się koncerty, wystawy, spektakle, warsztaty
edukacyjne, kulinaria i niezliczone inne
wydarzenia (również dla najmłodszych).
Maciej Krajewski (Stowarzyszenie Łazęga Poznańska)
apelował o upamiętnienie Żydów,
którzy zginęli w trakcie budowy sztucznego
zbiornika wodnego Rusałka w Poznaniu. „Zabezpieczmy
wreszcie macewy z cmentarzy żydowskich,
apelował, spoczywające na brzegu
jeziora, kamienne tablice wykorzystywane do
umocnienia jego dna”.
Danuta Chosińska (Wągrowieckie Stowarzyszenie
Społeczno-Kulturalne im. S. Przybyszewskiego)
opowiedziała o działaniach prowadzonych
z młodzieżą wągrowieckich szkół,
których celem było poznanie żydowskiej
przeszłości miasta. Powstała między innymi
mobilna wystawa pokazywana w Wągrowcu
i w Domu Spotkań w Poznaniu.
W konferencji, którą organizowali dr hab.
Konrad Bielecki i Szymon Pietrzykowski,
uczestniczyli także: Magdalena Babik (Muzeum
byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad
Nerem), Jarosław Biernaczyk (Stowarzyszenie
Przyjaciele Ostrowskiej Synagogi), dr Barbara
Gańczyk (Kłodawskie Towarzystwo Kulturalne),
Paweł Janicki (Zespół Szkolno-Przedszkolny
w Dobrej), Dariusz Mielcarek (Towarzystwo
Miłośników Miasta Inowrocławia),
dr Krzysztof Morta (Uniwersytet Wrocławski),
Andrzej Niziołek (Fundacja Lasmana),
Zbigniew Pakuła (Stowarzyszenie Miasteczko
Poznań), dr Piotr Rybczyński (Archiwum
Państwowe w Poznaniu, Oddział w Koninie),
dr Anna Ziółkowska (Muzeum Martyrologiczne
w Żabikowie), Łukasz Parus Ośrodka
Kultury w Zagórowie. (MS)
 

© Copyright 2014