Dramat, symbol, trauma... Wystawa w MOCAK-u

Kuratorzy nie mieli historycznych ambicji, tworząc wystawę na temat II wojny światowej. Wybrali jedynie kilka tematów, które zawładnęły świadomością Polaków. odwołali się do prac artystów, wierząc, że prawdy o koszmarze XX wieku należy szukać w obrębie sztuki i jej konfrontacji z prezentowanymi na wystawie dokumentami.

Wystawę II wojna światowa – dramat, symbol, trauma zapowiada plakat, na którym znalazła się praca Zbigniewa Libery Lego. Obóz koncentracyjny. To nie przypadek, że wybrano tę kontrowersyjną instalację z klocków Lego. Ma przyciągać uwagę i budzić emocje. Chociaż przez wielu uznawana jest za obraźliwą, to była wystawiana w Jewish Museum w Nowym Jorku i jest w zbiorach Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie. Ale nie tylko praca Libery, lecz cała wystawa odwołuje się do pamięci, której nie można uśpić i której nie można od siebie odsunąć.

Pierwszym z prezentowanych zagadnień są Sygnały wojny. Druga wojna światowa uświadomiła nam, jak bardzo byliśmy skłonni lekceważyć ostrzeżenia przed jej wybuchem (zapowiedź odnajdziemy już w Mein Kampf Adolfa Hitlera). A przecież od zakończenia poprzedniej upłynęło zaledwie dwadzieścia lat. Bagatelizowanie zagrożeń, brak reakcji na rodzące się nacjonalizmy to ciągle aktualna lekcja. To dlatego w tej części wystawy umieszczono wiersz Zuzanny Ginczanki. W utworze Maj 1939 poetka pisała: „Zbyt wiele rzeczy się dzieje – / coś przyjdzie: miłość lub wojna. // Są znaki, że przyjdzie wojna: / kometa, orędzia, mowy. / Są znaki, że przyjdzie miłość: / serce, zawroty głowy”.

Kolejnym tematem wystawy jest Sonderaktion Krakau. Szóstego listopada 1939 roku aresztowano ponad 180 profesorów krakowskich. Osadzono ich najpierw w więzieniu na Montelupich, a następnego dnia przeniesiono do koszar 20 Pułku Piechoty na ulicy Mazowieckiej. Dziewiątego listopada wywieziono do więzienia we Wrocławiu, a po dwudziestu dniach do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Naziści postanowili zniszczyć autorytety intelektualne i moralne, aby tym łatwiej zamienić podbite narody w niewolników. To temat ważny i aktualny, bo antyinteligenckość i walka z elitami są narzędziami wciąż wykorzystywanymi przez polityków. Kuratorzy podejmują także wątek propagandy antysemickiej, pokazując hasła i afisze podsycające niechęć do Żydów. Rozlepiane na ulicach polskich miast, pojawiające się w prasie gadzinowej, oddziaływały na polskie społeczeństwo w czasach okupacji.

Następnym tematem wystawy jest Życie w gettach – obraz trudnej egzystencji ludzkiej na granicy przetrwania biologicznego, utrwalony między innymi przez Jonasza Sterna, kronikarza getta lwowskiego. Jest tu miejsce nie tylko na nędzę, głód, walkę o przetrwanie, ale i na bunt, którego stawką była już tylko godna śmierć. Dzieła związane z Powstaniem warszawskim otwierają nas na interpretacje historyczne, wciąż wywołujące spór o jego sens oraz współczucie dla ofiar. Trudnym, ale koniecznym w tej sekwencji dla twórców wystawy stał się temat Zagłady. Holokaust zanegował i skompromitował wartości europejskie.

Ekspozycję zamyka dział Artysta jako świadek dramatu. Tu eksponowane są prace artystów – świadków wojny i Zagłady. To odwołanie się do kategorii świadka narzuca nam pytanie o prawo opowiadania o Holokauście przez twórców, którzy urodzili się po wojnie. Wielu z nich mogło czerpać z opowieści tych, którzy przeżyli. Ale i to doświadczenie bezpośredniego spotkania z ofiarami staje się już prawie niemożliwe z powodu upływającego czasu. Na wystawie prezentowane są prace trzydziestu dziewięciu artystów. Są wśród nich między innymi: Ryszard Apte, Mirosław Bałka, Krzysztof M. Bednarski, Edward Dwurnik, Wojciech Fangor, Ewa Faryaszewska, Eugeniusz Haneman, Władysław Hasior, Maria Hiszpańska-Neumann, Lukáš Houdek, Elżbieta Janicka, Maria Jarema, Jane Korman, Paweł Kowalewski, Sigalit Landau, Thomas Lange, Zbigniew Libera, Bronisław Linke, Marek Oberländer, Zdzisław Pabisiak, Krystyna Piotrowska, Piotr Saul, Klaus Staeck, Jonasz Stern, Władysław Strzemiński, Józef Szajna, Alina Szapocznikow, Leon Wróblewski, Kazimierz Gustaw Zemła, Artur Żmijewski, Andrzej Żygadło. Wiele z prezentowanych prac pochodzi z Kolekcji MOCAK-u, a ekspozycja dotycząca Sonderaktion Krakau powstała we współpracy z Archiwum i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. 

(...)

II wojna światowa – dramat, symbol, trauma

Kuratorzy: Maria Anna Potocka, Martyna Sobczyk,

koordynator: Mirosława Bałazy

MOCAK w Krakowie, 25.10.2019 – 22.03.2020

 

 

 

© Copyright 2014