Asymilacja przez edukację. Inteligencja żydowska w Galicji w XIX wieku
Dla XIX-wiecznej modernizacji i asymilacji ludności żydowskiej w Galicji jedną z najistotniejszych cezur czasowych jest rok 1869 i ustanowienie autonomii galicyjskiej. Wydarzenie to wiązało się z szerszymi przemianami ustrojowymi monarchii habsburskiej. Zmiany zapoczątkowane zostały przez silne odśrodkowe ruchy narodowe,
które rościły sobie prawo do współudziału w zarządzaniu państwem. Największy nacisk w tej sprawie wywierali Węgrzy, o szersze prawa ubiegali się również Czesi i Polacy. Efektem kompromisu między domem panującym oraz Niemcami austriackimi a Węgrami i między innymi Polakami była konstytucja grudniowa,
która weszła w życie 22 grudnia 1867 roku. Dzięki temu Galicja uzyskała specjalny status prawno-polityczny, czego rezultatem była całkowita polonizacja szkolnictwa, sądownictwa i administracji.
Wskazane przemiany ustrojowe umożliwiły stopniową polonizację Żydów, proces ten był jednak powolny i nigdy nie dotyczył całości ludu mojżeszowego. Mimo to otwarto drogę dla tworzenia się częściowo lub zupełnie zasymilowanej inteligencji żydowskiej, która coraz częściej posługiwała się językiem polskim, odchodząc od niemieckiego i jidysz. Do czasów wprowadzenia autonomii galicyjskiej Żydzi zamieszkujący Austrię podlegali programowi germanizacji i asymilacji do kultury niemieckiej. Wiedeń przyjął taką politykę wobec wyznawców judaizmu w czasie reform oświeceniowych cesarza Józefa II (1741–1790). Nowe prawa ustanowione dla żydowskich poddanych, ogólnie rzecz biorąc, miały pozbawić ich „cech im właściwych”, czyli „żydowskości”. Wymagano od nich przyjęcia języka niemieckiego i stroju typowego dla chrześcijan.
Zabiegi te miały doprowadzić Żydów do pełnej chrystianizacji. Cesarz ujawnił swoje zamysły w projekcie edyktu, który przedstawił 13 maja 1781 roku. Twierdził on, iż izolacja kulturowa i językowa ludu żydowskiego, uniemożliwiają poprawę ich bytu i uczynienie z nich pożytecznych poddanych. W przekonaniu Józefa II różnice
religijne między poddanymi nie powinny negatywnie wpływać na rozwój państwa i stosunki wewnętrzne. Wkrótce projekt cesarski został pozytywnie zaopiniowany przez członków rządów prowincjonalnych i Radę Państwa. Proces przemian uruchomiony przez Józefa II był pierwszym w Europie skutecznym uderzeniem w anachroniczne ograniczenia Żydów, które stanowiły częściowo spadek po okresie średniowiecza. (...)