Studia nad traumą (rec. „Antologia studiów nad traumą”)
Studia nad traumą
Antologia zredagowana przez Tomasza Łysaka prezentuje studia nad traumą (13 tekstów) opublikowane przez anglo-amerykańskie wydawnictwa akademickie. Podzielona została na cztery obszary tematyczne (pola dociekań), którymi są: psychoanalityczne odczytania traumy, trauma w obrazach fotograficznych i filmowych, krytyka kulturowych i literackich reprezentacji i konteksty krytyczne. Całość otwiera esej Cathy Caruth analizujący Lacanowską reinterpretację snu o płonącym dziecku opisanym przez Freuda. Wśród autorów studiów jest m.in. Ulrich Baer pokazujący zwrot w postrzeganiu czasu i historii dokonujący się dzięki wynalazkowi fotografii z lampą błyskową. Baer analizuje jej wpływ na rozwój psychiatrii w XIX wieku. Z kolei fotografie obrazów miejsc zbrodni z brytyjskich akt kryminalnych z połowy wieku XX bada Henry Bond.
O zainteresowaniu traumą na gruncie filmoznawstwa piszą Joshua Hirsch i Adam Lowenstein. Pierwszy wprowadza kategorię filmu posttraumatycznego odwołując się do Nocy i mgły Alaina Resnais’a. Natomiast Lowenstein doszukuje się korzeni filmowego horroru w obrazach zniszczenia podczas drugiej wojny światowej, w prowadzonych przez nazistów eksperymentach medycznych i przemocy wobec kobiet.
Miejsce traumy w kulturze popularnej omawia Mark Seltzer, zajmując się filmową postacią seryjnego mordercy. O teorii autobiografii pisze Leigh Gilmore. Autor sięga do południowoamerykańskiego kontrowersyjnego gatunku „testimonio”, który dopuszcza rozszerzenie relacji konkretnego świadka o świadectwa traumatyczne dotykające całą społeczność. Antologię zamyka tekst omawiający włączenie traumy w krąg zainteresowań biopolityki. Jego autor, Peter Vermeulen, badania nad traumą nazywa formą pracy pamięci, której celem jest niedopuszczenie do powtórzenia katastrofy w imię życia, które nie można pozostawić samemu sobie.
Antologia Tomasza Łysaka dobrze wpisuje się w rosnące zainteresowanie pojęciem traumy na gruncie polskim: w badaniach nad Zagładą, w literaturoznawstwie, kulturoznawstwie, sztukach wizualnych, psychoterapii. Jej celem, jak pisze Łysak, jest przyszłość badań nad traumą i ich metodologiczny status. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania o żywotność traumy historycznej, wyjścia poza perspektywę świadka, możliwość dostosowania dyskursu traumatycznego do opisu kultur niezachodnich czy też politycznego wymiaru związanego z łamaniem praw człowieka.
Maria Świątkowska
Antologia studiów nad traumą, red. Tomasz Łysak, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2015