Poeta pogranicza

Beata Koper (rec. Stefan Pomer "Wiersze wybrane")

Beata Koper

Poeta pogranicza

Wiersze wybrane Stefana Pomera są czwartym tomem z serii wydawniczej „Biblioteka Zapomnianych Poetów”. Podolski artysta jest jedynym w tej serii przedstawicielem międzywojennej grupy poetyckiej skupionej wokół lwowskiej gazety „Chwila”, do której przynależeli również Maurycy Szymel, Daniel Ihr, Anda Ekerówna, Karol Dresdner. Pomer zmarł podczas II wojny światowej pozostawiając po sobie jeden tomik poetycki – Elegie podolskie (1931) – oraz spuściznę poetycką i publicystyczną, którą można odnaleźć w na łamach m.in. „Tygodnika Ilustrowanego” i „Naszego Przeglądu”. W wydanym tomiku znajdziemy 46 jego wierszy, z czego aż 19 stanowią tzw. wiersze rozproszone. Wyboru dokonała Karolina Famulska-Ciesielska.

Pomer należał do kręgu międzywojennych pisarzy polsko-żydowskich, swoim językiem poetyckim czynił język polski, a w swoich utworach podkreślał regionalny rodowód, upatrując w nim sedno kulturowej odmienności. Utwór otwierający zbiór, zatytułowany Powrót, ma znaczenie podwójne. Dla podmiotu lirycznego jest powrotem do „źródła wspomnień”, żydowskiego miasteczka lat młodości, dla czytelników stanie się raczej wehikułem czasu, przenoszącym nas do sztetlu, jakiego już nie ma. W cyklu Miasteczko poeta-przewodnik prowadzi nas przez zaułki, rozstaje, bożnice i szynk. Dzięki krótkim, ośmiowersowym strofom, kreuje osobne obrazki składające się na wspólny krajobraz prowincji, która momentami  przypomina raczej wieś niż niewielkie miasteczko. Pomerowski sztetl jest brudny, szary i równocześnie bliski, wyjątkowy. Ułożenie wierszy zachęca nas do kolejnych odczytań tej wędrówki. Pojawiające się postaci utożsamiamy z mieszkańcami  (stara panna, grajek), sytuacje liryczne stają się obrazkami podziwianymi w trakcie spaceru (zachmurzone niebo, księżyc).

Druga część tomiku, charakteryzuje się większą różnorodnością. Utwory z lat 1929-1936 ułożone są chronologicznie. Część z nich pochodzi  z „warszawskiego okresu” poety. Małomiasteczkowy, swojski krajobraz zostaje zastąpiony wielkomiejską przestrzenią. Pomer-antyurbanista, tworzy wiersze zaangażowane, pokazujące ubóstwo, bezrobocie i kryzys gospodarczy lat 30. („Pesach Nędzarzy”, „Niedzielne popołudnie w alejach”, „Lament galanteryjnego kupca”). W twórczości artysty nie brakuje również nawiązań do tradycji kresowej i romantycznej.

Wiersze wybrane Stefana Pomera odświeżają obraz literatury tamtego okresu,  uzupełniają go o ważny kontekst, który dzisiaj bywa pomijany. Bez poetów polsko-żydowskich, poetów pogranicza literacki krajobraz pozostawałby niepełny.

 

Stefan Pomer, Wiersze wybrane, "Biblioteka Zapomnianych Poetów", t. 4. Wybór i wstęp Karolina Famulska-Ciesielska. Lublin 2013

© Copyright 2014