
W numerze polecamy rozmowy z pisarkami Bellą Szwarcman-Czarnotą i Weroniką Kostyrko, reżyserką Dorotą Abbe i Wiktorem Skokiem z zespołu Jude. Prezentujemy także cenne tłumaczenia z jidysz i z języka rosyjskiego utworów literackich i tekstów informacyjnych z żydowskich gazet. Piszemy również o kontrowersjach wokół Pomnika Wypędzonych Wielkopolan oddanego w 85. rocznicę wysiedleń mieszkańców z miasta Poznania.


Turkusowe oczy
Roman Chojnacki
Wiersz poznańskiego poety, autora tomu Struga poświęconego tematom żydowskim.
Babi Jar. Na głosy
Marianna Kijanowska
Wiersze ukraińskiej poetki w tłumaczeniu Zbigniewa Dmitrocy z tomiku Babi Jar. Na głosy uhonorowanego w 2022 roku nagrodą Europejski Poeta Wolności.
Opowiadania
Isaak Babel
Opowiadania Isaaka Babla ze zbioru Armia konna: „Gedali”, „Kirkut w Kozinie”, „Rabbi” i „Syn rabbiego”. W tłumaczeniu Zbigniewa Dmitrocy.
Majdanek
Leonid Pierwomajski
Wiersz Leonida Pierwomajskiego (właść. Ilja Gurewicz), ukraińskiego poety pochodzenia żydowskiego. Żył w latach 1908–1973. Podczas II wojny światowej pracował jako korespondent wojenny.
Wiersze
Siemion Lipkin
Utwory w tłumaczeniu Zbigniewa Dmitrocy pochodzącego z Odessy rosyjskiego poety pochodzenia żydowskiego. W czasie II wojny światowej pracował jako korespondent wojenny. Żył w latach 1911–2003. W dziesiątą rocznicę śmierci na ścianie domu, w którym się urodził, została odsłonięta tablica pamiątkowa.
Z opowieści chasydzkich
Icchak Lejb Perec
Tłumaczenia trzech opowieści chasydzkich Pereca, urodzonego w 1852 roku w Zamościu polskiego i żydowskiego pisarza, jednego z głównych twórców literatury jidysz, adwokata i działacza społecznego.
Biała chała
Lamed Szapiro
Utwór pochodzący ze zbioru Wylej swój gniew. Opowiadania. Autorką tłumaczenia z jidysz jest Bella Szwarcman-Czarnota.
Trwanie przy języku jidysz
Rozmowa Marka S. Bochniarza z Bellą Szwarcman-Czarnotą
Rozmowa przeprowadzona z okazji uhonorowania Belli Szwarcman-Czarnoty przez „Literaturę na Świecie” nagrodą w kategorii proza za przekład krótkich utworów Lameda Szapiry z języka jidysz. Opowiadania Szapiry ukazały się nakładem wydawnictwa Warsztaty Kultury z Lublina.
Kandydat na rabina, złodziej, więzień zakładu w Rawiczu. A może żydowski François Villon?
W artykule pokazujemy, jak o Urke Nachalniku, czyli Icku Farbarowiczu, zamordowanym w 1939 roku w Otwocku, pisano na łamach żydowskiego pisma „FORWERTS” w latach 1933–1951. Autorem przekładu z jidysz jest Krzysztof Modelski.
Far a besere un szenere
Bella Szwarcman-Czarnota
Artykuł nosi podtytuł: Śpiew Bundu – najważniejsze idee i postaci. Autorka opowiada między innymi o warszawskim chórze Hazomir i chórze Skifu. Przywołuje postaci Mojsze Szneura, Jankewa Glatszejna, Jankla Trupiańskiego, Josef Mlotka.
Niepokorna. Malarstwo i rzeźba Haliny Korn
Joanna Krasnodębska
Artykuł powstał z okazji wystawy prac Haliny Korn w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu. Artystka, znana jako „żona swojego męża”, czyli Marka Żuławskiego, z malowania uczyniła swoją pasję i sens życia. Artystka urodziła się w Warszawie w 1902 roku jako Halina Korngold. Największa kolekcja jej dzieł znajduje się w Toruniu, a także w Muzeum Narodowym w Warszawie i Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Mariana Marzyńskiego filmy dokumentalne o pomarcowych emigrantach w Danii
Mikołaj Jazdon
Autor pokazuje, jak Marian Marzyński zaczynając od dokumentów prezentujących pomarcową emigrację w Danii, poszerzył swoją twórczość o tematykę dotyczącą różnych form oporu artystycznego wobec komunistycznego totalitaryzmu. Zdaniem Jazdona stworzył „w pojedynkę niezależne kino emigracyjne”.
„Byłeś dla mnie jak brat”
Marek S. Bochniarz
Artykuł zainspirowany filmem Palestyna, której nie było. Autor tego dzieła – Yvann Yagchi – funkcjonuje w ramach kina palestyńskiej diaspory. Bochniarz nazywa film wyjątkowym, bo dotyczącym „przyjaźni niemożliwej”. Przyjaźni Palestyńczyka z Izraelczykiem.
„Niemieccy Żydzi dzisiaj”
Marek S. Bochiarz
„Niemieccy Żydzi dzisiaj” to temat reporterski, jaki obrał sobie fotograf Leonard Freed, podróżując na początku lat 60. ubiegłego wieku po Republice Federalnej Niemiec. Zrealizowany materiał został wydany w 1965 roku w formie książki Deutsche Juden Heute. Ten zbiór pięćdziesięciu dwóch fotografii można było po raz pierwszy zobaczyć w całości na wystawie w Muzeum Żydowskim w Berlinie (11.11.2024–27.04.2025).
Liczy się tylko życie
Ze Zdzisławem Berytem rozmawia Zbigniew Pakuła
Zdzisław Beryt to poznański dziennikarz, więzień obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Rozmowa została przeprowadzona w 1995 roku z okazji 40. rocznicy wyzwolenia obozu. Ukazała się na łamach „Gazety Poznańskiej” (27.01.1995). Była hołdem dla starszego kolegi – dziennikarza.
Róża wiatrów
Marek S. Bochniarz
Autor pisze o czytaniu performatywnym sztuki Kiedyś Różą byłam, dziś gniję w kanale…, które odbyło się 7 listopada 2024 roku we Wrocławiu.
Wypędzona z pamięci. O Róży Luksemburg
Z Weroniką Kostyrko rozmawia Marek S. Bochniarz
Rozmowa z autorką książki Domem moim jest cały świat. Jej opowieść o Róży Luksemburg przywraca o niej pamięć. Jest porywającą lekturą, książką, w której Kostyrko przypomina, jak wielką była ona miłośniczką polskości. Mało kto wie, że pierwszym wyrokiem, na który została skazana Róża, była kara grzywny za publicystykę przeciwko germanizacji Polaków w zaborze pruskim.
Zróżnicowanie religijne warszawskich Żydów u progu nowoczesności
Paweł Fijałkowski
W artykule Fijałkowski pokazuje, jak w życiu religijnym warszawskich starozakonnych pojawiły się ruchy odmieniające oblicze judaizmu lub rozłamujące jego spójność. Autor przygląda się więc frankistom, maskilom i ortodoksom. Zauważa nie tylko antagonizmy, ale i dostrzega próby integracji w obliczu przemian cywilizacyjnych.
Antyżydowska zbrodnia w Przedborzu
Dominik Flisiak
Opowieść o zbrodni w Przedborzu, której dokonano w 1945 roku, już po zakończeniu wojny. Jej ofiarami byli Żydzi, mordercami Polacy.
Sen o pękniętym sercu
Aram Stern
Recenzja spektaklu Ostatni sen Eugenii / Eugenias letzter Traum prezentowanego w ramach 30. Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek „Spotkania” w Toruniu. Sztukę Kuby Kaprala wyreżyserowała Dorota Abbe.
Opozycje, napięcia i konfrontacje
Z Wiktorem Skokiem z zespołu Jude rozmawia Marek S. Bochniarz
Zespół Jude narodził się w 1993 roku na łódzkich Bałutach, biorąc nazwę ze ścian budynków pokrytych swastykami i gwiazdami Dawida. Wiktor Skok jest liderem i wokalistą zespołu. Rozmowę przeprowadzono z okazji wydania nowej płyty zatytułowanej Zakaz.
Pomnik Wypędzonych Wielkopolan
Zbigniew Pakuła
Autor przypomina historię wysiedlania Poznaniaków z miasta po jego zajęciu przez niemieckiego okupanta. Omawia historię pomnika, który odsłonięto w pobliżu dworca w 85. rocznicę pierwszych uwięzień w niemieckim obozie przesiedleńczym. Zastanawia się, dlaczego na pomniku zabrakło odniesienia do poznańskich Żydów, którzy wszyscy musieli opuścić miasto w grudniu 1939 roku.
Śmierci mówię „nie”
Marzena Dobosz
Recenzja książki Bożeny Keff Nieśmiertelny, wydanej przez Wydawnictwo Filtry.