
W numerze polecamy teksty z tygodnika „Kaliszer Woch”, które z jidysz przetłumaczył Krzysztof Modelski. Są też trzy artykuły poświęcone homoseksualności. Na tematy historyczne piszą Agata Rybińska, Marta Hamielec, Zbigniew Pakuła i Mateusz Pielka.


Las Rzuchowski, lipiec 2024
Roman Chojnacki
Wiersz napisany po wizycie poety w Obozie Zagłady w Chełmnie nad Nerem.
Wiersze
Jehuda Amichaj
Wiersze Jehudy Amichaja (1924–2000) z języka hebrajskiego przetłumaczone przez Irit Amiel. Zostały opublikowane na łamach polskojęzycznego tygodnika „Nowiny Kurier” ukazującego się w Izraelu.
Ulica i ślepy zaułek. Dwie śmierci
Demian Fanszel
Wiersz Demiana Fanszela w tłumaczeniu Zbigniewa Dmitrocy.
Świat Majera z Opatowa
Zbigniew Pakuła
Opowieść o Majerze Kirszenblacie, urodzonym w Opatowie malarzu mieszkającym w Toronto. Artykuł powstał na marginesie wystawy w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zatytułowanej (po)ŻYDOWSKIE… Sztetl Opatów oczami Majera Kirszenblata.
Żydowscy bojownicy z Polski we francuskim ruchu oporu
Natalia Pakuła
21 lutego 2024 roku odbyła się ceremonia przeniesienia szczątków Missaka Manouchiana i jego żony Melinée do paryskiego Panteonu. Uroczysty pochówek przywódcy paryskiego oddziału Francs-tireurs et partisans – main-d’oeuvre immigrée (FTP-MOI) był jednocześnie uhonorowaniem wszystkich obcokrajowców walczących we francuskim ruchu oporu. W artykule piszemy o paryskim Muzeum Holokaustu, Mémorial de la Shoah, które przygotowało z tej okazji wystawę ukazującą rolę, jaką odegrali żydowscy imigranci we francuskim ruchu oporu. Wystawa prezentowała sylwetki bojowników z których wielu pochodziło z Polski.
Homoseksualność w judaizmie
Paweł Fijałkowski
Zawarty w Torze zakaz uprawiania stosunków seksualnych przez osoby tej samej płci, odnoszący się wyłącznie do mężczyzn, został powtórzony u schyłku starożytności w Talmudzie. Wielu średniowiecznych i nowożytnych rabinów prawdopodobnie uważało pragnienie kontaktu homoseksualnego za część natury ludzkiej, ale jednocześnie zakazywało ulegania mu. Natomiast – pisze w artykule Paweł Fijałkowski – zagadnienie homoseksualności kobiet poruszane było bardzo rzadko, choć z biegiem czasu potępiano ją coraz surowiej. We współczesnym judaizmie stosunek rabinów do homoerotyzmu jest bardzo zróżnicowany. Ortodoksi niezmiennie uważają stosunki homoseksualne za grzech, natomiast według wielu rabinów reformowanych homoseksualizm jest jednym z wariantów ludzkiej seksualności.
SEX. Jüdische positionen
Marek S. Bochniarz
Omówienie wystawy w Muzeum Żydowskim w Berlinie. Jego dyrektorka, Hetty Berg, tak komentowała zorganizowaną ekspozycję: „Seksualność jest uniwersalnym tematem, a my rzucamy światło na jej kluczowe znaczenie w judaizmie. Chcemy zaprezentować zróżnicowanie możliwych punktów odniesienia – dla wielu pokoleń, a także niezależnie od jednostkowych doświadczeń życiowych i pochodzenia. Zwiedzający nie znajdą jednak spójnego obrazu seksualności w judaizmie. Wystawa odsłania wielość stanowisk względem tej kwestii. Poprzez takie podejście Muzeum Żydowskie w Berlinie podważa powszechne stereotypy o życiu żydowskim”.
Pierwszy film gejowski
Marek S. Bochniarz
Film Inaczej niż inni prawdopodobnie jest pierwszym filmem gejowskim, w którym temat homoseksualizmu został podjęty wprost i przy tym niepotraktowany w prześmiewczy, homofobiczny sposób – pisze autor artykułu. Film powstał 1919 roku. Reżyser Richard Oswald opowiada w nim o tragicznych losach skrzypka Paula Körnera. Film, odnaleziony po latach, został wprowadzony do dystrybucji we wrześniu 2006 roku.
Co możemy powiedzieć o Eve Adams?
Agnieszka Czoska
Była lesbijką, Żydówką, komunistką, pisarką… Nazywała się Eve Adams. Z Polski w 1912 roku wyjechała jako Chawa Złoczower. Niezwykłą historię jej życia na łamach czasopisma przypomina Agnieszka Czoska, zapowiadając premierę spektaklu według sztuki napisanej przez Jonathana Neda Katza, która odbyła się na Nowej Scenie Teatru Starego w Krakowie.
Szpital żydowski kiedyś i dziś. Zapiski i wrażenia
A. Ewen Tow
Tekst o kaliskim Szpitalu Starozakonnych powstałym w 1836 roku. Pochodzi z tygodnika „Kaliszer Woch” (1930), tłumaczenie z jidysz Krzysztof Modelski.
Zduńska Wola w tygodniku „Kaliszer Woch”
Wybór krótkich informacji o życiu żydowskim w Zduńskiej Woli z 1930 roku opublikowanych na łamach tygodnika „Kaliszer Woch”. Tłumaczenie z jidysz Krzysztof Modelski.
Rozmowa z Sigrid Undset na temat nazistów
Izrael Joszua Singer
Wywiad ukazał się w amerykańskim, wydawanym w jidysz dzienniku „Forwerts” 3 maja 1942 roku w dziale poświęconym literaturze. Nie jest to jednak wywiad, lecz artykuł zainspirowany ukazaniem się angielskiego przekładu książki wspomnieniowej Undset. Tłumaczenie artykułu Singera z jidysz: Krzysztof Modelski.
Praprawnuczka Akiwy Egera
Agata Rybińska
Autorka pisze o Reginie Lilientalowej z domu Eger, żyjącej w latach 1875–1924. Artykuł ma na celu upamiętnienie pierwszej żydowskiej etnografki prowadzącej badania w sztetlach Sandomierszczyzny, Lubelszczyzny i Mazowsza. Rybińska przypomina jej religijnych przodków, ona sama jednak odeszła od religii ojców, wyznawała idee lewicowe, życie poświęcając badaniom kultury żydowskiej.
Rabin Moritz Silberberg (1867–1932)
Marta Hamielec
Portret rabina urodzonego w Poznaniu, gdzie ukończył gimnazjum. Na studia wyjechał do Berlina, by studiować filozofię i języki orientalne. Tam też rozpoczął pracę w szkole Izraelickiej Wspólnoty Synagogalnej Adass Jisroel. Następnie pracował w Bytomiu, Rawiczu i Śremie. Do Poznania wrócił w 1914 roku i został drugim rabinem gminy ortodoksyjnej. Mieszkał przy zbiegu ulic Świętego Wojciecha i Wolnicy. Zmarł w Berlinie.
Strażnik z Bolewickiego Lasu
Zbigniew Pakuła
Artykuł o polskim strażniku obozu pracy przymusowej dla Żydów, noszącego nazwę Buchwerder Forst (Bolewicki Las).
Oskarżenia o mord rytualny w Skórczu, Dobrzyniu i Chojnicach
Mateusz Pielka
Zdumiewające, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku nadal pojawiały się oskarżenia i pogłoski o morderstwach rytualnych z udziałem Żydów. Takie posądzenia odnotowano m.in. w Dobrzyniu, Wągrowcu, Pyzdrach, Zaklikowie, Rzeszowie, Zduńskiej Woli i Sochaczewie. W swoim tekście autor skupia się jedynie na regionie Pomorza, opisując oskarżenia o mord rytualny w trzech miejscowościach.
Recykling „Przemiany” w Nowym Teatrze
Z Grzegorzem Jaremko rozmawia Marzena Dobosz
Rozmowa o spektaklu według prozy Franza Kafki wystawionym w warszawskim Nowym Teatrze.
Chciała zapomnieć
Tomasz Miłkowski
Recenzja monodramu Aliny Świdowskiej inspirowanego książką Adiny Blady-Szwajger I nic więcej nie pamiętam. Monodram Chciała zapomnieć wystawiony został na scenie Teatru Żydowskiego w Warszawie, miał premierę 22 maja 2024 roku.
Muzeum ludzi Olivera Frljicia
Aram Stern
Recenzja spektaklu powstałego na podstawie opowiadania Franza Kafki Przemiana, prezentowanego w ramach 28. Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego KONTAKT w Toruniu.
Portret człowieka niewidzialnego
Marek S. Bochniarz
Opowieść o Paulu Austerze, amerykańskim pisarzu, poecie i reżyserze filmowym.
Debora. Pszczółka na kwiatach akacji
Switłana Bresławska
Portret Debory Vogel, jej życia i twórczości.
„Krajobraz, który przeżył śmierć”
Marzena Dobosz
Recenzja książki Jacka Leociaka Podziemny Muranów.
Chwile jasności
Agnieszka Czoska
Recenzja książki Fradl Sztok Białe futra i inne opowiadania.
Wróbel w getcie – fikcja nieprecyzyjna
Aram Stern
Recenzja książki Kristy Cambron Wróbel w getcie.
Krakus z Tel Awiwu
Zbigniew Pakuła
Ryszarda Lowa wspomina Zbigniew Pakuła. Low zmarł 6 lipca 2024 roku w Tel Awiwie. Był autorem kilku książek, redaktorem naczelnym rocznika „Kontury”, współtwórcą Związku Autorów Piszących po Polsku w Izraelu.
Ostatni poeta jidysz
Zbigniew Dmitroca
Recenzja książki Jankewa Glatsztejna Dobranoc świecie, wydanej przez Warsztaty Kultury w Lublinie.
Niebieskie wstążki
Sprawozdanie z uroczystości przy Stadionie Miejskim im. Edmunda Szyca (30 sierpnia 2024 roku). Spotkanie w 81. rocznicę likwidacji obozów pracy przymusowej dla Żydów w Poznaniu i okolicy zorganizowały stowarzyszenia Miasteczko Poznań i Łazęga Poznańska.